Logopedia

LOGOPEDA

mgr Jolanta Olobry

 

Zadania logopedy:

1. Przeprowadzenie badań wstępnych
2. Diagnozowanie logopedyczne
3. Prowadzenie terapii logopedycznej
4. Podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu zaburzeń komunikacyjnych
5. Współpraca z rodzicami i nauczycielami

CELE:

1. Profilaktyka, korekcja i usuwanie wad wymowy
2. Usprawnianie porozumiewania się językowego
3. Dbałość o kulturę słowa, twórcza aktywność słowna.

Forma i plan zajęć:

Zajęcia prowadzone są w zespołach dwu i trzyosobowych w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia danej wady lub zaburzenia. Dla każdego dziecka opracowany jest plan terapii logopedycznej.

 

Czas trwania zajęć:

Czas trwania terapii oraz jej efektywność zależy od rodzaju i stopnia zaburzenia mowy, budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego, sprawności intelektualnej dziecka, a przede wszystkim od współpracy z rodzicami (konieczne są systematyczne, codzienne ćwiczenia z dzieckiem w domu trwające ok. 10-15 minut).

 

„Mowa to cenny dar. Daj szansę swojemu dziecku, aby w pełni z niego korzystało.”

 

Etapy rozwoju mowy

Zdolność językowego porozumiewania się jest nabyta. Zanim dziecko zacznie pięknie mówić i wyrażać swoje myśli musi przejść przez kolejne etapy rozwoju mowy. Dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia, a przede wszystkim od matki przez naśladownictwo. Nabywa umiejętności koordynowania różnymi grupami mięśni do wytwarzania mowy artykulacyjnej. Wg T. Zaleskiego, istotny jest pierwszy dzień życia gdy po porodzie noworodek krzyczy nabierając pierwszy haust powietrza. Wykonuje wówczas nieświadomie pierwsze ćwiczenie aparatu głosowego. Największe znaczenie w procesie przyswajania mowy ma słuch. Wrażenia kinestetyczne i słuchowe umożliwiają dziecku kontrolę nad ruchami narządów mownych. Rozwój mowy trwa kilka lat. Leon Kaczmarek wyróżnia cztery okresy rozwoju mowy.

1. Okres melodii (0-1)
   Istotnym momentem jest zaczerpnięcie oddechu i krzyk dziecka. Przez dwa- trzech tygodni komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku i płaczu. Około 2 miesiąca życia niemowlę zaczyna głużyć a około 5-6 miesiąca gaworzyć. Gaworzenie charakteryzuje się powtarzaniem przez dziecko dźwięków posłyszanych przypadkowo lub z otoczenia (są to zespoły sylab: ma-ma, ba-ba, ta-ta, la-la – następuje faza tzw. echolalii).
2. Okres wyrazu (1-2)
   W tym okresie dziecko powtarza wyrazy samorzutnie lub zachęcone przez bliskich. W wieku 14-15 miesięcy niemowlę coraz częściej zaczyna nazywać przedmioty. W 18-tym miesiącu życia zaczyna samodzielnie poszerzać słownik czynny. Pod koniec tego okresu, pojawia się zdanie proste. Wypowiedzi często są wzmacniane różnymi gestami. Dziecko używa już wszystkich samogłosek poza nosowymi. Ze spółgłosek wymawia dwuwargowe twarde i miękkie; wargowo zębowe- twarde i miękkie; przedniojęzykowo- zębowe: t, d, n; środkowojęzykowe – ś, ź, ć, dź, ń, k’, g’,x’ ; tylnojęzykowe – k, g, x.
3. Okres zdania (2-3)
   W wieku 2-3 lat w większości przypadków, mowa dzieci jest już ukształtowana. Jest zrozumiała nie tylko dla bliskich dziecku osób. Wzbogaca się słownik dziecka a mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe, potem trzywyrazowe i wyłącznie twierdzące, jednak szybko pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące. Z części mowy najczęściej używane są rzeczowniki oraz czasowniki w formie bezokolicznika, ale szybko pojawiają się w czasie teraźniejszym, przyszłym i przeszłym. Artykulacja nie jest jeszcze doskonała, głoski, które są dla dziecka trudne zastępowane są łatwiejszymi. Okres 2-3 roku życia jest przełomowy w rozwoju mowy gdyż dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek pojawiają się głoski s, z, c, dz. Jednak dziecko ma dalej trudności gdyż narządy mowy nie są jeszcze dość sprawne. Dlatego głoski trudne zastępowane są przez dzieci głoskami łatwiejszymi.
4. Okres swoistej mowy dziecka (3-7)
   Dziecko trzyletnie potrafi się porozumieć z otoczeniem lecz mowa nie jest jeszcze pozbawiona błędów. Artykulacja coraz bardziej zbliża się do prawidłowej. Samogłoski e, o, mogą być zastępowane przez a. Spółgłoski sz, ż, cz, dż najczęściej zastępowane są przez s, z, c, dz lub przez ś, ź, ć, dź. Głoski syczące, szumiące i ciszące mogą być zastępowane – trudniejsze-łatwiejszymi, lub mylone np. żobacz zamiast zobacz. Pod koniec 4 roku życia, a czasem wcześniej, pojawia się głoska r. Około 4-5 roku życia pojawiają się głoski szumiące (sz, ż,cz, dż), choć mogą być jeszcze zastępowane łatwiejszymi głoskami s, z, c, dz. Mogą być jeszcze upraszczane grupy spółgłoskowe.

 

U 6-latka mowa powinna być już dobrze opanowana.
Jednak rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych dzieci szybciej pojawiają się pewne głoski a u drugich wolniej dlatego zdarza się, że rozwój mowy bywa nieco opóźniony. Przejawia się to najczęściej nieumiejętnością wymawiania głosek szumiących (sz, ż, cz, dż) oraz głoski r, rzadziej spółgłosek dźwięcznych.

 

BIBLIOGRAFIA:

1. G. Demelowa, Elementy logopedii, WSiP Warszawa 1987
2. I. Styczek, Logopedia, PWN 1979
3. L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1966

Propozycje ćwiczeń dla dzieci:

1. Ćwiczenia oddechowe:

Ćwiczenia oddechowe poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody mydlanej, chrupek, wiatraczków itp. Są także wplatane w opowieści i zabawy ruchowe.

 

Przykłady:

1. Wdech nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami.
2. Dmuchanie na płomień świecy.
3. Dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek.
4. Dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek.
5. Chłodzenie „ gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym strumieniem.
6. „ Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie nasionka.
7. Chuchanie na zmarznięte ręce.
8. Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie „nadmiaru pary” – ffff, szszsz.
9. Naśladowanie balonika – wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „ sssss”.
10. Nadmuchiwanie balonika.
11. Naśladowanie syreny – „ eu-eu- eu”, „ au-au-au” – na jednym wydechu.
12. Wyścigi chrupek – dmuchanie w parach.
13. Dmuchanie na piórko, aby nie spadło.
14. Liczenie na jednym wydechu.
15. Powtarzanie zdań na jednym wydechu – najpierw krótkich, potem coraz dłuższych.
16. Powtarzanie zdań szeptem.
17. Naśladowanie śmiechu różnych osób:
    – staruszki: che- che- che
    – kobiety – wesołe cha- cha- cha
    – mężczyzny – rubaszne ho- ho- ho
    – dziewczynki – piskliwe, chichotliwe chi- chi- chi.

 

II. Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych:

U większości dzieci z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych / języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego/.. Czasem przyczyną wady wymowy są nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych, nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem. Konieczne są w tych wszystkich wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy oraz ćwiczenia prawidłowego połykania. Optymalną sytuacją byłoby, gdyby ćwiczenia prowadzone były według zaleceń logopedy.
Ćwiczenia tego typu początkowo powinny być wykonywane przy kontroli wzrokowej – przed lustrem, stopniowo przechodząc do ćwiczeń bez kontroli wzroku. Większość ćwiczeń wymaga wielokrotnego powtarzania, więc konieczne jest stosowanie metod zabawowych podczas ćwiczeń .

 

Ćwiczenia warg:

1. Wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej.
2. Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”.
3. Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.
4. Naprzemienne wymawianie „ i – u”.
5. Cmokanie.
6. Parskanie / wprawianie warg w drganie/.
7. Masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi i odwrotnie).
8. Dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową.
9. Układanie ust jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną, przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-u-y-e, u-a-i-o-e-y, o-a-y-i-u, e-y-i-o-a-u, u-i-y-a-o.
10. Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i, u-i, a-o, e-o itp.
11. Wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”.
12. Wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo.
13. Wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.

 

Ćwiczenia języka

1. „ Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.
2. Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
3. Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.
4. Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
5. Kląskanie językiem.
6. Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust / żuchwa opuszczona/.
7. Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust.
8. Rurka – wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka.
9. Język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt „łopaty” i „grota”.
10. Ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej.
11. Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.